Diyabeti önleme: Bir bakışta
Bilimsel destek: Dr. Theresia Sarabhai
Diabetes mellitus terimi, kan şekeri seviyesinin kalıcı olarak yükselmesiyle ilişkili çeşitli metabolik hastalıkları kapsar. Diyabetin en yaygın şekli tip 2 diyabettir - etkilenen kişilerin yaklaşık yüzde 93'ünde tip 2 diyabet vardır.
Yaş ve genetik yatkınlığın yanı sıra, kişisel yaşam tarzı da tip 2 diyabet gelişiminde özellikle önemli bir rol oynamaktadır. Tip 1 diyabet ise otoimmün bir hastalıktır. Bugüne kadar tip 1 diyabetin kesin nedenleri tam olarak anlaşılamamıştır ve hastalığın tedavisi yoktur.
Bu sayfada diyabetin risk faktörleri ve önlenmesine ilişkin en önemli bilgileri bir bakışta bulabilirsiniz.
İçindekiler
1. Diabetes mellitus nedir?
Halk arasında genellikle şeker hastalığı olarak adlandırılan diabetes mellitus terimi, şeker metabolizmasının çeşitli hastalıklarını kapsar. Temel olarak, tip 1, tip 2 ve gebelik diyabeti arasında ayrım yapılır. Tüm bu diyabet türlerinin temel özelliği, kan şekeri seviyelerinin sürekli olarak yükselmesidir.
Vücudumuz, yiyeceklerden aldığı şekeri (glukoz) kandan hücrelere taşımak için insülin hormonuna ihtiyaç duyar. Diyabet varsa, pankreas ya artık hiç insülin üretmez (tip 1) ya da çok az üretir ve/veya insülin artık düzgün çalışmaz (tip 2). Sonuç olarak, kan şekeri seviyesi yükselir. Tip 1 diyabetli kişiler, yaşamları boyunca insülin tedavisine ihtiyaç duyar. Tip 2 diyabetin tedavisinin temelini ise yaşam tarzı değişimi oluşturur. Buna ek olarak, tip 2 diyabetin tedavisi için kan şekerini düşürücü ilaçlar veya insülin kullanılabilir.
Hamilelik diyabeti (gestasyonel diyabet), hamilelik sırasında kan şekeri seviyelerinin yükselmesiyle oluşur. Çoğu zaman kan şekeri değerleri doğumdan sonra tekrar normale döner. Ancak hamilelik diyabeti olan kadınların ilerleyen yıllarda tip 2 diyabet geliştirme riski artmaktadır. Hamilelik diyabetinin gelişmesini kolaylaştıran risk faktörleri hakkında daha fazla bilgiyi buradan öğrenebilirsiniz.
Kan şekeri seviyesinin kalıcı olarak yükselmesi göz, böbrek, sinir ve kardiyovasküler sistem gibi ikincil hastalıklara yol açabilir. Bu nedenle diyabetin erken teşhisi ve tedavisi hastalığın ileriki seyri için çok önemlidir.
Kalp-damar hastalıkları ve aşırı kilo (obezite) gibi, diabetes mellitus da bulaşıcı olmayan bir hastalıktır.
Farklı diyabet türleri ve diyabetle yaşamak hakkında daha fazla bilgiyi “Diyabetli yaşam” portalımızda bulabilirsiniz.
2. Tip 2 diyabet riskini neler artırır?
Tip 2 diyabet aniden oluşmaz. Bu metabolik hastalık çoğu zaman yıllar içinde sinsice gelişir. Bir dizi yönlendirilebilen ve yönlendirilemeyen faktör, tip 2 diyabet riskini artırır.
Yönlendirilemeyen faktörler arasında örneğin yaş, cinsiyet ve genetik (aileden gelen) yatkınlık sayılabilir. Bunun yanında özellikle yaşam tarzı tip 2 diyabetin gelişimi açısından önemli bir rol oynar:
- Yüksek kalorili, liften fakir beslenme
- Günlük hayatta yetersiz hareket
- Fazla kilo veya aşırı kilo (obezite) – özellikle karın bölgesinde yağlanma
- Alkol
Yaşam tarzı değişiklikleri bu risk faktörlerini aktif olarak etkileyebilir ve tip 2 diyabet riskini azaltabilir. Buna ek olarak, kapsamlı bir yaşam tarzı değişikliği mevcut tip 2 diyabeti de – en azından geçici olarak – tersine çevirebilir. Uzmanlar bu durumu remisyon (gerileme) olarak adlandırır.
Tip 2 diyabetin risk faktörleri hakkında daha fazla bilgiyi buradan öğrenebilirsiniz.
3. Tip 2 diyabeti önlemek için ne yapabilirim?
Tip 2 diyabet riski yüksek olarak tespit edilmişse, bu otomatik olarak metabolik hastalığın gerçekten ortaya çıkacağı anlamına gelmez. Küçük yaşam tarzı değişiklikleri bile şeker metabolizmasını rahatlatabilir ve böylece tip 2 diyabet gelişimini önleyebilir veya en azından geciktirebilir. Prediyabet – tip 2 diyabetin ön aşaması – halihazırda mevcut olsa bile, yaşam tarzı değişiklikleri genellikle tip 2 diyabetin gelişmesini önleyebilir.
Sağlıklı bir yaşam tarzının temeli, dengeli ve sağlıklı beslenme ve düzenli egzersizdir. Küçük adımlarla başlayın! Örneğin, günde 5 porsiyon meyve ve sebze yemeye çalışın ve günlük rutininize mümkün olduğunca çok egzersiz ekleyin. İşlerinizi yaparken daha fazla yürüyün veya bisiklete binin. Bu, aynı zamanda kilonuzu olumlu etkiler ve kilo fazlanız varsa kilo vermenize yardımcı olur.
Sağlıklı bir yaşam tarzı sadece tip 2 diyabeti değil, aynı zamanda obezite, yüksek tansiyon ve kalp-damar hastalıkları gibi diğer metabolik hastalıkları ve lipometabolik bozuklukları da önler.
Tip 2 diyabet riskini düşürmek için neler yapabileceğiniz hakkında daha fazla bilgiyi burada bulabilirsiniz.
4. Tip 1 diyabet riskini neler artırır?
Tip 1 diyabet, çoğunlukla çocukluk ve gençlik döneminde ortaya çıkan bir otoimmün hastalıktır. Tam nedenleri henüz bulunamamıştır. Tip 1 diyabetin veya hastalığa yatkınlığın kalıtsal olabileceği bilinmektedir. Ayrıca bazı enfeksiyonlar veya beslenme faktörleri gibi çevresel etkilerin de tip 1 diyabet gelişimini desteklediğinden şüphelenilmektedir.
Çeşitli tarama testleri, tip 1 diyabet riski yüksek olan çocuk ve ergenlerin erken bir aşamada tespit edilmesini mümkün kılmaktadır. Bu, hastalığın başlangıcında ciddi metabolik dengesizliklerin önlenmesine yardımcı olabilir.
Bilmekte fayda var:
Yüksek kan şekeri seviyesinin ve tip 1 diyabetin varlığının tipik belirtileri şunlardır:
- Sürekli susama
- Sık idrar çıkarma
- Geçmeyen yorgunluk
- Kilo kaybı
Tip 1 diyabetin risk faktörleri hakkında daha fazla bilgiyi buradan öğrenebilirsiniz.
5. Diyabet gerçekleri: Prediyabet ve insülin direnci kavramları ne anlama gelir?
Tip 2 diyabet en sık görülen metabolik hastalıktır. Sadece Almanya'da 8,7 milyondan fazla kişi tip 2 diyabet hastasıdır. Tip 2 diyabet gelişmeden yıllar önce, insanlarda genellikle farkında olmadan prediyabet oluşur. Bu durum, tip 2 diyabetin ön aşamasıdır. Diğer bir deyişle: Kan şekeri değerleri yükselmiştir, ancak uzmanların diyabetten bahsetmesi için henüz yeterince yüksek değildir.
Prediyabetli kişilerde zamanla tip 2 diyabet gelişme riski çok daha yüksektir. Ancak bu gidişat, yaşam tarzının değiştirilmesi ile önlenebilir.
İnsülin direncinde insülin hormonunun etkisi sınırlıdır. Vücut hücreleri artık insüline karşı eskisi kadar hassas tepki vermez, bu da kandan daha az şeker emdikleri anlamına gelir. Uzun vadede insülin direnci prediyabete ve hatta tip 2 diyabete yol açabilir.
Artan kan şekeri seviyelerine ek olarak insülin direnci genellikle yüksek tansiyon, aşırı kilo veya obezite ve lipometabolik bozukluklar gibi kalp-damar hastalıkları riskinde artışa da yol açar. Bu semptomlar veya klinik tablolar aynı anda ortaya çıkarsa, metabolik sendrom olarak adlandırılan bir durum söz konusudur.
Prediyabet ve insülin direnci hakkında daha fazla bilgiye ve diyabetle ilgili diğer gerçeklere buradan ulaşabilirsiniz.
Kaynaklar:
Achenbach, P.: Risiko für Typ-1-Diabetes auch bei Nachkommen erhöht? In: MMW Fortschritte der Medizin, 2022, 164: 67-69
Bundesärztekammer et al.: Nationale Versorgungsleitlinie Typ-2-Diabetes. Langfassung. Version 3.0. 2023
Bundesärztekammer et al.: Nationale Versorgungsleitlinie Therapie des Typ-2-Diabetes. Langfassung. 1. Auflage. Version 4. 2014 (Gültigkeit abgelaufen)
Deutsche Diabetes Gesellschaft: S3-Leitlinie Therapie des Typ-1-Diabetes. 2. Auflage. 2018
Deutsche Diabetes Gesellschaft et al.: S3-Leilinie Gestationsdiabetes mellitus (GDM) - Diagnostik, Therapie und Nachsorge. Langfassung. 2. Auflage. 2018
Fritsche, A. et al.: Different Effects of Lifestyle Intervention in High- and Low-Risk Prediabetes: Results of the Randomized Controlled Prediabetes Lifestyle Intervention Study (PLIS). In: Diabetes, 2021, 70: 2785-2795
Harreiter, J. et al.: Diabetes mellitus – Definition, Klassifikation, Diagnose, Screening und Prävention (Update 2023). In: Wien Klein Wochenschr, 2023, 135: S7-S17
James, D. E. et al.: The aetiology and molecular landscape of insulin resistance. In: Nat Rev Mol Cell Biol, 2021, 22: 751-771
Pleus, S. et al.: Definition, Klassifikation, Diagnostik und Differenzialdiagnostik des Diabetes mellitus: Update 2023. In: Diabetol Stoffwechs, 2023, 18: S100-S113
Landgraf, R. et al.: Therapie des Typ-2-Diabetes. In Diabetol Stoffwechs, 2023, 18: S162-S217
Mühlenbruch, K. et al.: Update of the German Diabetes Risk Score and external validation in the German MONICA/KORA study. In: Diabetes Res Clin Pract, 2014, 104: 459-466
Paprott, R. et al.: Validation of the German Diabetes Risk Score among the general adult population: findings from the German Health Interview and Examination Surveys. In: BMJ Open Diabetes Res Care, 2016, 4: e000280
Schiborn, C. et al.: German Diabetes Risk Score for the Determination of the Individual Type 2 Diabetes Risk. In: Dtsch Arztebl Int, 2022, 119: 651-657
Schulze, M. B. et al.: An Accurate Risk Score Based on Anthropometric, Dietary, and Lifestyle Factors to Predict the Development of Type 2 Diabetes. In: Diabetes Care, 2007, 30: 510-515
Wagner, R. et al.: Pathophysiology-based subphenotyping of individuals at elevated risk for type 2 diabetes. In: Nature Medicine, 2021, 27: 49-57
Ziegler, A. G. et al.: Primary prevention of beta-cell autoimmunity and type 1 diabetes – The Global Platform for the Prevention of Autoimmune Diabetes (GPPAD) perspectives. In: Mol Metab, 2016, 5: 255-262
Zorena, K. et al.: Environmental Factors and the Risk of Developing Type 1 Diabetes-Old Disease and New Data. In: Biology, 2022, 11: 608
Güncelleme: 07.05.2024
