Zapobieganie cukrzycy: najważniejsze informacje
Wsparcie naukowe: dr Theresia Sarabhai
Termin „diabetes mellitus” obejmuje różne choroby metaboliczne związane z trwale podwyższonym poziomem cukru we krwi. Najczęstszą postacią cukrzycy jest cukrzyca typu 2 – cierpi na nią około 93% cukrzyków.
Oprócz wieku i predyspozycji genetycznych, w rozwoju cukrzycy typu 2 ważną rolę odgrywa styl życia. Cukrzyca typu 1 jest natomiast chorobą autoimmunologiczną. Do chwili obecnej dokładne przyczyny cukrzycy typu 1 nie są w pełni poznane, a choroba ta jest nieuleczalna.
Na tej stronie można znaleźć skrót najważniejszych informacji dotyczących czynników ryzyka i sposobów zapobiegania cukrzycy.
Spis treści
1. Czym jest cukrzyca?
Termin „diabetes mellitus”, często potocznie nazywany cukrzycą, obejmuje różne choroby metabolizmu cukrów. Zasadniczo rozróżnia się cukrzycę typu 1, cukrzycę typu 2 oraz cukrzycę ciężarnych. Główną cechą wszystkich postaci cukrzycy jest stale podwyższony poziom cukru we krwi.
Organizm potrzebuje hormonu zwanego insuliną, aby wchłonąć cukier (glukozę) uzyskany z pożywienia z krwi do komórek. U osób chorych na cukrzycę trzustka albo w ogóle nie wytwarza insuliny (typ 1), albo wytwarza jej zbyt mało i/lub insulina nie działa już prawidłowo (typ 2). W rezultacie wzrasta poziom cukru we krwi. Osoby chore na cukrzycę typu 1 przez całe życie są zdane na insulinoterapię. Cukrzycę typu 2 zasadniczo leczy się poprzez zmianę stylu życia. Ponadto w leczeniu cukrzycy typu 2 można stosować leki obniżające poziom cukru we krwi lub insulinę.
Cukrzyca ciężarnych (zwana również cukrzycą ciążowa) wiąże się z podwyższonym poziomem cukru we krwi podczas ciąży. Poziom cukru we krwi często wraca do normy po porodzie. Niemniej jednak u kobiet chorych na cukrzycę ciężarnych ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2 w kolejnych latach jest zwiększone. Tutaj można dowiedzieć się więcej o czynnikach ryzyka sprzyjających wystąpieniu cukrzycy ciężarnych.
Trwale podwyższony poziom cukru we krwi może prowadzić do chorób wtórnych, np. chorób oczu, nerek i układu nerwowego, a także chorób układu krążenia. Dlatego wczesne rozpoznanie i leczenie cukrzycy ma kluczowe znaczenie dla dalszego postępu choroby.
Podobnie jak choroby układu krążenia i znaczna nadwaga (otyłość), cukrzyca jest jedną z tzw. chorób niezakaźnych.
Więcej informacji na temat różnych postaci cukrzycy i życia z cukrzycą można znaleźć w naszym portalu „Życie z cukrzycą”.
2. Co zwiększa ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2?
Cukrzyca typu 2 nie pojawia się nagle, ale zazwyczaj rozwija się podstępnie przez wiele lat. Istnieje szereg czynników, na które można i nie można mieć wpływu, a które zwiększają ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2.
Do czynników ryzyka, na które nie można mieć wpływu, zalicza się np. wiek, płeć i predyspozycje dziedziczne (rodzinne). Ponadto styl życia odgrywa kluczową rolę w rozwoju cukrzycy typu 2:
- wysokokaloryczna i uboga w błonnik dieta,
- niska codzienna aktywność fizyczna,
- nadwaga lub znaczna nadwaga (otyłość) – w szczególności duża, głęboka, podskórna, brzuszna tkanka tłuszczowa,
- alkohol.
Poprzez zmianę stylu życia można aktywnie wpływać na te czynniki ryzyka i zmniejszyć ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2. Ponadto kompleksowa zmiana stylu życia może również cofnąć istniejącą cukrzycę typu 2 – przynajmniej tymczasowo. W tym kontekście eksperci mówią o remisji.
Więcej informacji na temat czynników ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2 można znaleźć tutaj.
3. Co mogę zrobić, aby zapobiec wystąpieniu cukrzycy typu 2?
Stwierdzenie zwiększonego ryzyka zachorowania na cukrzycę typu 2 nie oznacza automatycznie, że rzeczywiście na nią zachorujemy. Nawet niewielkie zmiany w stylu życia mogą odciążyć metabolizm cukrów i w ten sposób zapobiec lub przynajmniej opóźnić rozwój cukrzycy typu 2. Nawet w przypadku już stwierdzonego stanu przedcukrzycowego– poprzedzającego rozwój cukrzycy typu 2 – często można zapobiec wystąpieniu choroby poprzez zmianę stylu życia.
Podstawą zdrowego stylu życia jest zbilansowana, zdrowa dieta i regularna aktywność fizyczna. Zaczynaj małymi kroczkami! Staraj się jeść codziennie pięć porcji warzyw i owoców oraz włączaj do swojej codziennej rutyny jak najwięcej ćwiczeń. Częściej wsiadaj na rower lub chodź pieszo. Taka aktywność ma również pozytywny wpływ na redukcję masy ciała i pomaga schudnąć.
Zdrowy styl życia nie tylko zapobiega wystąpieniu cukrzycy typu 2, ale także innych chorób metabolicznym, takich jak otyłość, wysokie ciśnienie krwi oraz choroby układu krążenia a także zaburzenia metabolizmu lipidów.
Więcej informacji na temat tego, co można zrobić, aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2, można znaleźć tutaj.
4. Co zwiększa ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 1?
Cukrzyca typu 1 jest chorobą autoimmunologiczną, która zwykle pojawia się w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania. Dokładne przyczyny nadal nie są w pełni poznane. Wiadomo, że cukrzycę typu 1, czy predyspozycję do tej choroby, można odziedziczyć. Podejrzewa się również, że wpływy środowiskowe, takie jak niektóre infekcje lub czynniki żywieniowe, sprzyjają rozwojowi cukrzycy typu 1.
Różnorodne badania przesiewowe pozwalają na wczesną identyfikację dzieci i młodzieży ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na cukrzycę typu 1. W przypadku wystąpienia choroby może to pomóc w zapobieganiu poważnym zaburzeniom równowagi metabolicznej.
Warto wiedzieć:
Typowe objawy wysokiego poziomu cukru we krwi i obecności cukrzycy typu 1 to:
- ciągłe pragnienie,
- częste oddawanie moczu,
- ciągłe zmęczenie,
- utrata wagi.
Więcej informacji na temat czynników ryzyka rozwoju cukrzycy typu 1 można znaleźć tutaj.
5. Fakty dotyczące cukrzycy – co oznaczają pojęcia „stan przedcukrzycowy” i „insulinooporność”?
Cukrzyca typu 2 jest najczęstszą postacią cukrzycy. W samych Niemczech na cukrzycę typu 2 choruje ponad 8,7 mln osób. Wiele lat przed wystąpieniem cukrzycy typu 2 zwykle podstępnie występuje stan przedcukrzycowy. Jest to wstępne stadium cukrzycy typu 2. Oznacza to, że poziom cukru we krwi jest już podwyższony, ale nie jest jeszcze tak wysoki, aby można było mówić o cukrzycy.
U osób ze stanem przedcukrzycowym ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 z biegiem czasu jest znacznie zwiększone. Można jednak temu zapobiec poprzez zmianę stylu życia.
W przypadku insulinooporności działanie hormonu insuliny jest ograniczone. Komórki organizmu nie reagują już tak wrażliwie na insulinę, co oznacza, że wchłaniają mniej cukru z krwi. W dłuższej perspektywie insulinooporność może prowadzić do stanu przedcukrzycowego, a nawet cukrzycy typu 2.
Oprócz podwyższonego poziomu cukru we krwi, insulinooporność często wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób układu krążenia, takich jak wysokie ciśnienie krwi, nadwaga lub otyłość oraz zaburzenia metabolizmu lipidów. Jeśli te objawy lub obrazy kliniczne występują jednocześnie, mamy do czynienia z tzw. zespołem metabolicznym.
Więcej informacji na temat stanu przedcukrzycowego i insulinooporności, a także innych faktów na temat cukrzycy można znaleźć tutaj.
Źródła:
Achenbach, P.: Risiko für Typ-1-Diabetes auch bei Nachkommen erhöht? In: MMW Fortschritte der Medizin, 2022, 164: 67-69
Bundesärztekammer et al.: Nationale Versorgungsleitlinie Typ-2-Diabetes. Langfassung. Version 3.0. 2023
Bundesärztekammer et al.: Nationale Versorgungsleitlinie Therapie des Typ-2-Diabetes. Langfassung. 1. Auflage. Version 4. 2014 (Gültigkeit abgelaufen)
Deutsche Diabetes Gesellschaft: S3-Leitlinie Therapie des Typ-1-Diabetes. 2. Auflage. 2018
Deutsche Diabetes Gesellschaft et al.: S3-Leilinie Gestationsdiabetes mellitus (GDM) - Diagnostik, Therapie und Nachsorge. Langfassung. 2. Auflage. 2018
Fritsche, A. et al.: Different Effects of Lifestyle Intervention in High- and Low-Risk Prediabetes: Results of the Randomized Controlled Prediabetes Lifestyle Intervention Study (PLIS). In: Diabetes, 2021, 70: 2785-2795
Harreiter, J. et al.: Diabetes mellitus – Definition, Klassifikation, Diagnose, Screening und Prävention (Update 2023). In: Wien Klein Wochenschr, 2023, 135: S7-S17
James, D. E. et al.: The aetiology and molecular landscape of insulin resistance. In: Nat Rev Mol Cell Biol, 2021, 22: 751-771
Pleus, S. et al.: Definition, Klassifikation, Diagnostik und Differenzialdiagnostik des Diabetes mellitus: Update 2023. In: Diabetol Stoffwechs, 2023, 18: S100-S113
Landgraf, R. et al.: Therapie des Typ-2-Diabetes. In Diabetol Stoffwechs, 2023, 18: S162-S217
Mühlenbruch, K. et al.: Update of the German Diabetes Risk Score and external validation in the German MONICA/KORA study. In: Diabetes Res Clin Pract, 2014, 104: 459-466
Paprott, R. et al.: Validation of the German Diabetes Risk Score among the general adult population: findings from the German Health Interview and Examination Surveys. In: BMJ Open Diabetes Res Care, 2016, 4: e000280
Schiborn, C. et al.: German Diabetes Risk Score for the Determination of the Individual Type 2 Diabetes Risk. In: Dtsch Arztebl Int, 2022, 119: 651-657
Schulze, M. B. et al.: An Accurate Risk Score Based on Anthropometric, Dietary, and Lifestyle Factors to Predict the Development of Type 2 Diabetes. In: Diabetes Care, 2007, 30: 510-515
Wagner, R. et al.: Pathophysiology-based subphenotyping of individuals at elevated risk for type 2 diabetes. In: Nature Medicine, 2021, 27: 49-57
Ziegler, A. G. et al.: Primary prevention of beta-cell autoimmunity and type 1 diabetes – The Global Platform for the Prevention of Autoimmune Diabetes (GPPAD) perspectives. In: Mol Metab, 2016, 5: 255-262
Zorena, K. et al.: Environmental Factors and the Risk of Developing Type 1 Diabetes-Old Disease and New Data. In: Biology, 2022, 11: 608
Stan: 07.05.2024
